کال جنی؛ دره ای مخوف در دل طبس

کال جنی دره ای در ۳۵ کیلومتری شمال شهرستان طبس و در اطراف روستای ازمیغان است که سیلاب‌ها و فرسایش ناشی از آنها باعث ایجاد نقش و نگارها و دیواره‌های بلندی در این دره شده‌اند.

«کال جنی» یا «دره اجنه»، یکی از منحصر‌به‌فردترین دره‌های ایران است که مانند سرزمین عجیبی از صخره‌ها است که دخمه‌هایی در دل دیواره‌ها و اشکال عجیب و نامتجانسی را در دل خود گنجانده است. کال جنی با طول ۹ کیلومتر، دره‌ای بی‌نظیر و پر آب در وسط بیابان داغ طبس است. این دره در ۳۵ کیلومتری شمال طبس و در اطراف روستای ازمیغان و در امتداد خروجی قناتی که در نزدیکی آن قرار دارد، واقع شده است. اگر به ماجراجویی علاقه دارید، سفر به کال جنی حتما برایتان خاطره‌انگیز خواهد بود.

مطالب مرتبط:

• سد کریت، بزرگ‌ترین دستاورد سدسازی بشر در قرون وسطی

• سفر به طبس: سفر شماره ۶ از مجموعه سفرهای گردشگری آب خانه آب ایران

کال جنی به چه معناست؟

شاید برای کسی که اولین بار نام کال جنی را شنیده باشد، این اسم کمی عجیب و رازآلود باشد. کال جنی از دو بخش کال و جنی تشکیل شده است. کال به دره یا مسیر ایجاد شده به وسیله سیلاب‌ها و جریان آب گفته می‌شود. پیشینیان که از علت ساخت طبیعی این سازه‌ها و اشکالی به صورت دودکش‌ و تنوره‌های جن بی‌اطلاع بودند، ساختش را به جن‌ها نسبت ‌داده‌اند. به عقیده ساکنان روستاهای اطراف، این دره خانه جن و ارواح است و به همین دلیل بخش دوم نام را به آن اضافه کرده‌اند. این اثر شگفت‌انگیز با نام دره جنی نیز شناخته می‌شود.

این دره عمیق گاهی شکل U به خود می‌گیرد و در جایی دیگر مانند V به نظر می‌رسد. بالای سرت را که نگاه کنی تنها ذره‌ای از آسمان را در فاصله دو دیواره بلند می‌بینی و در جاهایی به دلیل نزدیک شدن دو دیواره به یکدیگر از این تصویر هم خبری نیست.

اینجا با همه جای بیابان‌های اطرافش فرق می‌کند. اینجا آب عنصری نایاب نیست و در جای‌جای آن مشاهده می‌شود. آبشارهای کوچکی در اینجا هستند که محلی‌ها به آن‌ها «شُلَن» می‌گویند. حوضچه‌هایی هم تشکیل شده که تا ۱٫۵ متر عمق دارند و جای خوبی برای تن به آب زدن و خنک شدن در گرمای این سرزمین است.

با مهندسی شگفت‌آور، تونلی ساخته شده است که آب را به درون قنات هدایت می‌کند. در این محل فرسایش آب به اوج خود رسیده و نقوش و برجستگی‌ها و خلل و فرج عجیبی را در کف رودخانه ایجاد کرده است. بعد از این منطقه دیگر دره خشک و بی‌آب و علف می‌شود. آب به داخل قنات هدایت شده و دره بی‌نصیب از آب. کمی دیگر در مسیر دره به راه خود ادامه می‌دهیم که در دیواره دره حفراتی نگاه ما را متوجه خود می‌سازد.

شاید در نگاه اول احساس کنیم که این‌ها نیز حاصل فرسایش طبیعت باشد اما با کمی کنکاش می‌یابیم که این‌ها ساخته دست بشر است. در ارتفاع دو متری از سطح زمین چاه ورودی قرار دارد که با کمک یک همراه می‌توان به درون آن رفت و سپس از این چاه که حدود هفت تا هشت متر ارتفاع دارد و به‌وسیله جای دست‌ها و حفرات بدنه آن بالا می‌رویم و به تالاری برمی‌خوریم. در دو طرف این تالار دو دالان قرار دارد و هر کدام شامل چندین اتاق است. همه این‌ها به‌وسیله بشر و در دل دیواره این دره عجیب پدید آمده است. هنوز می‌توان رد تیشه معماران آن را بر در و دیوار اتاقک‌ها دید.

طبق نظر کارشناس سازمان میراث فرهنگی، تاریخ بنای این مکان به دوره ساسانیان برمی‌گردد و به نظر می‌رسد محل چله‌نشینی یکتاپرستان بوده است. اگر مسیر دره را باز هم به سمت انتهای دره ادامه دهیم به یک محل دیگر این‌چنینی برمی‌خوریم که بر اثر فرسایش سیلاب‌های موسمی، چاه و محل دسترسی از پایین دره به اتاقک‌های آن از بین رفته و دسترسی به آن را از راه پایین دره غیرممکن کرده است. در سال ۱۳۸۰ یک مربی صخره‌نوردی از فدراسیون کوهنوردی از بالای دره و به‌وسیله ایجاد کارگاه فرود به داخل آن رفته و مشاهدات وی حاکی از شباهت این محل با اتاقک‌های قبلی بوده است. کال جنی طبس در سال ۱۳۹۶ به شماره ۳۵۰ در فهرست آثار طبیعی ملی ثبت شده است.

ساختار کال جنی

کال جنی شامل یک کال اصلی و کال‌های فرعی است. کال اصلی از نخلستان آغاز شده و به روستای ازمیغان می‌رسد. آب جریان‌یافته در کال اصلی که سر راهش گیاهان سبز را به جرعه‌ای آب مهمان می‌کند، از چشمه ازمیغان آغاز می‌شود. این آب در ادامه مسیرش وارد کانالی که به قنات می‌رسد شده و کال را ترک می‌کند. شگفتی‌های بی‌نظیر و وجود گبرها از همین مکان آغاز می‌شود.

دیدنی‌های کال جنی
اگر به دنبال افزایش میزان آدرنالین هستید، شب هنگام به این دره مخوف در طبس سفر کنید. در این دره، شب هنگام، صداهای رعب‌آوری در فضا می‌پیچد و اسرار شگفت‌انگیزی را در خود جای داده است. اهالی این منطقه این دره را خانه جن و ارواح می‌دانند و داستان‌هایی از ربوده شدن دختران جوان توسط اجنه در این دره برای شما تعریف خواهند کرد. قدیمی‌ترها بر این باور بودند که هیچ‌کس نباید حتی به این دره نزدیک شود، چه برسد به اینکه درون آن قدم بگذارد. اگر زنی در قدیم فرزندی ناقص به دنیا می‌آورد او را به اجنه این دره مرتبط می‌ساختند.

وجود تونل‌ها و خانه‌هایی به نام خانه گبرها در دل دیواره‌ها که برای سکنی زرتشتیان زمان خود ساخته شده است، از دیگر جذابیت‌های این دره است. این حفره‌ها و تونل‌ها در دامنه جداره‌های این دره قرار گرفته‌اند. مسیر دسترسی به این حفره‌ها بسیار دشوار است. در مسیر این حفره‌ها تونل‌هایی دیده می‌شد که احتمالا در زمان ساسانیان به عنوان راه ارتباطی از آن استفاده می‌شد.

 نخلستانی که خودبه‌خود در دل این بیابان روییده است از جذابیت‌هایی است که نمی‌توان به راحتی از کنارش گذشت.

راه‌های دسترسی
پس از جدا شدن از جاده آسفالت و دوراهی استخر شاعر و طی حدود پنج کیلومتر جاده خاکی به محل دره‌ای می‌رسیم. از دو مسیر می‌توان وارد این دره شد. یکی انتهای جاده خاکی که به واقع ابتدای این دره است و متصل به کوه است و دیگری میانه‌های این جاده خاکی که می‌توان از طریق یک شکاف ایجاد شده به‌وسیله فرسایش به درون دره راه یافت.

در این محل که متصل به کوه است، چشمه آبی روان است که یک منطقه سرسبز را ایجاد کرده است. درختان در هم تنیده نخل که به‌صورت خودرو روییده‌اند و نیزار را می‌توان در اینجا مشاهده کرد.

برای دستیابی به کف دره باید آشنایی کامل با منطقه داشته باشید و هرگز نباید به‌تنهایی در این کال قدم بزنید، حتی اگر به ارواح و جن هم اعتقادی ندارید!

منبع: ایسنا، بیابان‌های ایران، شبستان، تبیان

ثبت نام در سفر طبس