معبد چغازنبیل، بزرگترین اثر معماری بر جای مانده از تمدن عیلامی است. این سازه در سال ۱۹۷۹ میلادی اولین اثر تاریخی از ایران بود که در فهرست میراث جهانی یونسکو جای گرفت. این امر نشان از توجه بی‌بدیل جامعه بین‌المللی به این اثر دارد. چغازنبيل در قرن 14 پ.م به دست شاه "اونتش نپیرشا"، پادشاه بزرگ عیلام باستان بنا شد و به نام بنيان‌گذار آن "دوراونتاش" ناميده ‌شد. تمامي اين مجموعه اساساً شهري م‍ذهبي بوده و محوطه‌اي با وسعت 100 هكتار را در بر مي‌گرفته كه در مركز آن زيگورات قرار داشته است. برجسته‌ترين آثار تاريخي نيمه‌ی دوم هزاره‌ی دوم در چغازنبيل كشف شده است. خاورشناسان، چغازنبیل را نخستین ساختمان مذهبی ایران می‌دانند.

دزفول در دامنه‌های زاگرس میانی جای دارد و پیشینه تاریخی آن به زمان ساسانیان بازمی‌گردد ولی پیش از ساسانیان هم آباد بوده و بخشی از سرزمین‌های امپراتوری‌های عیلام و هخامنشیان به‌شمار می‌رفته‌ است. دزفول دارای زمستان و پاییزی مدیترانه‌ای بوده و زیست‌بوم سرسبز آن از پایان زمستان تا آغازه‌های بهار بسیار دلپذیر است. برپایه نوشته ایرج افشار (شهرهای ایران) دزفول، شهری است که پیشینه آن به چندین هزار سال می‌رسد. از کهن‌ترین شهرهای استان خوزستان به‌شمار می‌رود و از دید تاریخ و فرهنگ، ویژگی‌های برجسته‌ای دارد. بر پایه گفته‌های کاوشگران باختری در سده‌های گذشته (کسانی مانند والتر هینتس آلمانی)، آوان (پایتخت نخستین امپراتوری پهناور کشور عیلام) در دزفول کنونی جای داشته ‌است. تپه‌های باستانی چغامیش با دیرینه‌ای نزدیک به ۴۰۰۰ سال پیش از زایش مسیح که به گفته باستان‌شناسان، گنجینه ارزشمندی از دانستنی‌های سودمند پیرامون رخدادهای زمان باستان از هزاره هفتم پیش از زایش تا شکوفایی تمدن شوش را دربردارند نیز در دزفول جای دارد. از این تپه‌های باستانی آثار ارزشمندی چون نخستین سند دریانوردی جهان، لوح‌های تکامل موسیقی و مهرهای استوانه‌ای چند هزار ساله کشف شده که کلیه این آثار در موزه ملی ایران و موزه مؤسسه شرق‌شناسی شیکاگو نگهداری می‌شوند. نام‌های قدیمی دزفول عبارتند از: آوان، اندمش و قصر روناش. واژه‌ی دزفول نیز معرب واژه‌ی پهلوی دژپل است. این واژه از پلی که در زمان شاپور اول ساسانی در دزفول ساخته شده، گرفته شده است.

سوغات دزفول محصولى به نام “کپو” مى‌باشد که با پیچش ساقه‌هاى مرکزى و جوان نخل به دور ساقه‌هاى کرتک شکل مى‌گیرد و با نقش اندازى کامواهاى رنگی، زیبایى آن چندین برابر مى‌گردد. مرکز بافت کپو دهستان شهیون واقع در شهرستان دزفول بوده و معمولاً به شکل سبدهاى در دار و بدون در به صورت سینى در اندازه‌هاى مختلف به طور رنگى و ساده بافته مى‌شود. کپو در گویش محلی دزفولی، به ظرف حصیری کروی سردار که از برگ خرما و کرتک بافته می‌شود، اطلاق می‌گردد. کلوچه های محلی دزفول از سوغاتی‌های خوب این شهر و استان خوزستان به شمار می‌روند و گردشگرانی که به دزفول سفر می‌کنند از مرکز شهر و به خصوص بازار قدیم، این کلوچه ها را تهیه می‌کنند. در زبان محلی به کلوچه دزفولی، ” کلیچه ” گفته می شود.

پل قديـم دزفول با قدمت بيش از 1700 سال، از قدیمی‌ترین پل‌های استوار جهان است و قرن‌هاست با وجـود تغيير و تحـولات مختلف هنوز به شکل تقـريبی اوليه‌اش به يادگـار مانده است و زينت‌بخش شهر دزفول است. نام شهر دزفول (دزپل) به سبب وجود چنين بنای با شکوهی است. اين پل که دو منطقه شرقی و غربی را به هم متصل می‌سازد، درحقيقت يکی از راه‌های ارتباطی منطقه جندی شـاپور و سرزمين بين‌النـهرين بوده كه به دستور شاپور اول پس از پيروزى بر والرين و توسط 70 هزار اسیر رومی ساخته شده است.

یعقوب لیث، نخستین سردار ایرانی بعد از ورود اسلام به ایران است که تلاش کرد دوباره ایرانی متحد را پایه‌گذاری کند و حکومت تشکیل دهد. با قیام یعقوب لیث صفاری، نام ایران دوباره بعد از ورود اسلام به ایران در این سرزمین طلوع کرد و زبان فارسی نیز احیا شد. آرامگاه این سردار نامی در ۱۲ کیلومتری شهر دزفول و در جاده دزفول – شوشتر در کنار روستای اسلام‌آباد واقع شده است. بنای بقعه از یک چهار طاقی با گنبدی مخروطی و مضرس در دوره سلجوقی تشکیل یافته است.

مجموعه‌ی آسیاب‌ها و آبشارهای شوشتر از آثار بی‌بدیل دوره هخامنشی است که برای استفاده از آب در دوران کهن مورد بهره‌برداری قرار گرفته است. از این محوطه به عنوان بزرگترین مجموعه صنعتی دنیا پیش از انقلاب صنعتی نام برده‌اند. این محوطه، مجموعه‌ای از سدها، تونل‌ها، کانال‌های فرعی و آسیاب‌های آبی است. اساس کار مجموعه به این صورت است که سد گرگر مسیر رودخانه را مسدود کرده و سطح آب را برای آبگیری سه تونل حفر شده در تخته سنگ بالا می‌آورد. تونل‌های سه‌گانه، آب را به مجموعه هدایت می‌کنند و به کانال‌های متعددی تقسیم می‌شوند که پس از گرداندن چرخ آسیاب‌ها، آب به صورت آبشارهایی به محوطه‌ای حوضچه مانند سرازیر می‌شود. این مجموعه در تیرماه 1388 به‌عنوان دهمین اثر ایران در فهرست آثار جهانی به ثبت رسیده است. در فهرست میراث جهانی یونسکو این مجموعه شامل چندین اثر است: بند میزان، برج کلاه فرنگی، رودخانه دست‌کند گرگر، پل بند گرگر، مجموعه آبشارها و آسیاب‌های آبی، پل بند برج عیار، نیایشگاه صابئین، قلعه سلاسل، بند ماهی‌بازان شوشتر، کانال داریون، بند خاک، پل بند شادروان، پل شاه علی، پل بند لشکر، بند شرابدار، بند دختر

ابن‌ مقنع گوید: «اول شهری که پس از توفان نوح بنا نهادند، شوش و شوشتر بود. برخی مورخان گفته‌اند شوشتر را هوشنگ پیشدادی بنایان نهاد، هنگامی که وی از شوش به تفرج خارج گشت و به دشتی خوش آب‌و‌هوا با رودخانه‌ای پرآب و جنگل‌های پردرخت رسید و به آن منطقه صفت افضل بر شوش نسبت داد: «شوش تر»، یعنی از شوش بهتر و دستور داد شهری به‌غایت زیبا و عظیم بنا کنند. در روزگاری که رسم زندگی بر کوچ‌نشینی بوده سنگ بنای شهری را بنا نهاده‌اند که پس از طی هزاره‌ها تا امروز آباد است. بسیاری از شهرها، با پیشرفت یک روستا به شهر تبدیل شده‌اند، اما سنگ بنای شوشتر از ابتدا شهر بوده‌ است. پروفسور گیرشمن باستان‌شناس نامدار فرانسوی، غار پبده (در شمال شرقی شهر شوشتر) را نخستین سکونتگاه انسانی در ایران می‌داند و قدمت سکونت در شوشتر را به ده هزار سال تخمین می‌زند. باستان‌شناسان در سال ۸۳ با کاوش"تل ابوچیزان" شوشتر، به آثاری برخوردند که ردپای حکومت‌های اولیه شوش را در هفت هزار سال پیش در شوشتر نشان داد. در بسیاری از اشعار کهن فارسی از پارچه‌های دیبای شوشتر، پرند شوشتر و بهار شوشتر یاد شده‌ است. همچنین شاهنامه فردوسی ماجرای ساختن سد شادروان شوشتر را در زمان شاپور اول ساسانی نقل می‌کند.