آمارها نشان میدهد تا سال ۲۰۵۰ میلادی نزدیک به ۵۵ درصد نیازهای آبی بشر از منابع آب زیرزمینی استحصال میشود و اگر به همین صورت ادامه یابد، ۷۰ درصد کشورهای جهان به نوعی با تنش آبی روبرو میشوند.
در دهههای پیش مطابق آمارها، کشور ما از ۱۳۰ میلیارد مترمکعب منابع آب زیرزمینی برخوردار بود اما در ۲۰ سال گذشته منابع آب تجدیدشونده به ۱۱۰ میلیارد مترمکعب و در ۶ سال گذشته به کمتر از ۱۰۰ میلیارد مترمکعب کاهش یافته است.(ستار محمودی، قائم مقام وزیر نیرو، پایگاه اطلاعرسانی وزارت نیرو، آبان ۱۳۹۵).
بیش از ۳۰۰ دشت از ۶۰۹ دشت کشور به عنوان «دشت ممنوعه» اعلام شده است که در آنها بیش از اندازه از سرمایه ذخیره راهبردی آب استفاده میشود و به همین دلیل، سالانه نزدیک به پنج میلیون متر مکعب بیلان منفی را شاهدیم؛ بخش عمدهای از این دشتها در نواحی مرکزی و شرق ایران قرار دارند. (شکل ۱)
شکل ۱- وضعیت محدودههای مطالعاتی کشور از نظر محدودیت بهرهبرداری از آبهای زیرزمینی
برداشتهای بیرویه، حفر چاههای غیرمجاز، عدم نظارت کافی بر میزان برداشتهای فراتر از میزان پروانه بهرهبرداری موجب افت سطح و کاهش کیفیت آبزیرزمینی، نشست زمین در تعدادی از دشتها و پایین آمدن محسوس آبدهی چاهها و در معرض نابودی شده قرار گرفتن تعدادی از آبخوانهای کشور شده است.
در نمودار ارائه شده در شكل (۲)، روند افزايشی تعداد چاههای حفر شده در سطح كشور در طی ۴ دهه اخير نشان داده شده است. ارقام ارائه شده در اين نمودار نشاندهنده افزايش قابل توجه تعداد چاهها به رقم بالای ۷۶۰ هزار حلقه در سطح كشور است. از اين تعداد چاه بيش از ۴۶ ميليارد مترمكعب آب برداشت ميشود.
شکل ۲- روند افزايش حفر چاه (عميق و نيمهعميق) و تخليه از آنها در طی ۴ دهه اخير (وزارت نيرو)
اما نكته قابل ملاحظه اين است كه علیرغم افزايش تعداد چاهها در سالهای اخير، توان آبدهی آنها با روند نزولی همراه بوده است. همچنين كيفيت منابع آبی كشور در برخی از دشتها به ميزان قابل ملاحظهای دچار تخريب شده و شوری آنها افزايش يافته است. در شكل (۳)، گستره چاههای حفر شده در سراسر اين سرزمين نشاندهنده عمق فاجعه است.
شکل ۳- پراكنش چاههای حفرشده در سراسر سرزمين ايران (وزارت نيرو)
برداشتهای بیرویه، حفر چاههای غیرمجاز، عدم نظارت کافی بر میزان برداشتهای فراتر از میزان پروانه بهرهبرداری موجب افت سطح و کاهش کیفیت آب زیرزمینی، نشست زمین در تعدادی از دشتها و پایین آمدن محسوس آبدهی چاهها و در معرض نابودی شده قرار گرفتن تعدادی از آبخوانهای کشور شده است.
روند فعلی برداشت از منابع آب زیرزمینی در کشور یک روند غیر صیانتی است و ادامە آن آسیبهای جبرانناپذیر جدی بر کمیت و کیفیت آبخوانها خواهد زد.